Kratak opis

Prirodno i kulturno–istorijsko područje Kotora nalazi se u Bokokotorskom zalivu, na obali Jadrana. Upisano područje obuhvata najočuvaniji dio zaliva koji zahvata njegov unutrašnji jugoistočni dio. Upisano područje ima površinu od 12.000 ha i sastoji se od dva međupovezana zaliva opasana planinama koje se strmo izdižu od nivoa mora do blizu 1.500 metara nadmorske visine. To područje je povezano sa ostatkom Bokokotorskog zaliva putem uskog tjesnaca koji čini glavnu vizuelnu centralnu osu ovog područja.

Izuzetna univerzalna vrijednost kulturno-istorijskog područja Kotora ogleda se u kvalitetu njegove arhitekture u fortifikovanim i otvorenim gradovima, naseljima, palatama i manastirskim kompleksima, te njihovoj harmoničnoj integraciji sa kultivisanim terasastim predjelom na obodima visokih kamenitih planina. Prirodno i kulturno-istorijsko područje Kotora predstavlja jedinstveno svjedočanstvo o izuzetno važnoj ulozi koju je imao tokom vjekova u širenju mediteranske kulture na Balkanu.

Kriterijum (i): Položaj spomenika i gradova na obali Zaliva, harmonija koju čine sa prostorom, kao i što su dio urbanih struktura velike vrijednosti, je ono što doprinosi izuzetnoj univerzalnoj vrijednosti područja.

Kriterijum (ii): Glavna spona Venecije sa južnim dijelom istočne obale Jadrana su aristokratski gradovi kapetana, pomoraca i trgovaca. Kotor, gradovi i naselja oko njega vjekovima su predstavljali centar značajnih kreativnih procesa u regionu. Njihova umjetnost, zlatarske i graditeljske škole ostavile su dubok trag i trajno su uticale na umjetnost područja jadranske obale.

Kriterijum (iii): Po uspješnoj harmonizaciji gradova i ambijenta Zaliva, broju, kvalitetu i raznovrsnosti spomenika i kulturnog nasljeđa i po izuzetnoj autentičnosti i zaštiti, ovo područje se može smatrati jedinstvenim.

Kriterijum (iv): Kotor i Perast su primjeri jedinstvenog i očuvanog autentičnog urbanizma malih gradova, prilagođenog okruženju i sa arhitekturom visokog kvaliteta.

Integritet

Područje zadržava ukupni intgeritet svog istorijskog izgleda vizura sa kopna i sa mora i svojih gradova i naselja karakterističnog urbanističkog planiranja koja su se razvijala duž obale zaliva, odvojeno zelenim i obrađenim površinama uokvirenim strmim kamenitim planinama i uskim pojasem urbanizovane obale povezane morem. Očuvana je mreža staza i puteva koji povezuju priobalna naselja jedna sa drugim i sa zaleđem, te obala sa pontama i mandraćima, koji svjedoče o važnoj ulozi mora.

Međutim, uslovi integriteta su ugroženi razvojem i urbanizacijom izazvanim tekućim procesima transformacije društveno-ekonomske strukture ovog područja. Tekući razvoj, uključujući i nove turističke centre, puteve i objekte na samoj obali, prijeti da dovede do postepene, ali nepovratne transformacije obale, kao i do napuštanja tradicinalnih terasastih struktura.

Upravljanje područjem i definisanom zaštićenom okolinom područja biće presudni za očuvanje dobra i njegovog integriteta kao jedinstvenog kulurnog predjela i entiteta u geografskom, istorijskom i kulturnom smislu. Biće potrebno i sprovođenje regulatornih mjera za zaštićenu okolinu područja i razvoj integrisanog pristupa očuvanju, planiranju i upravljanju područjem kao jedinstvenom cjelinom.

Autentičnost

Iako su ozbiljno oštećeni u zemljotresu 1979. godine, glavni spomenici i istorijsko urbano područje pažljivo su restaurirani i ponovo izgrađeni pod pokrovieljstvom UNESCO-a, te su zadržali svoju arhitektonsku, urbanu i istorijsku autentičnost.

Međutim, dovodi se u pitanje sposobnost cjelokupnog predjela da odrazi ovu vrijednost usljed postepene erozije tradicionalnih praksi i načina života i harmonije između izgrađenih objekata, planiranja i predjela.

Zahtjevi zaštite i upravljanja

U vrijeme upisa, odmah nakon zemljotresa 1979. godine, zaštitu, rekonstrukciju i upravljanje kulturnim spomenicima i istorijskim gradskim područjima Bokokotorskog zaliva obezbjeđivao je Republički zavod za zaštitu spomenika kulture. Nakon zemljotresa 1979. godine upravljanje cijelim područjem sprovođeno je u okviru Prostornog plana za Južni Jadran, koji je napravljen uz pomoć Programa Ujedinjenih nacija za razvoj (UNDP). Programi su uključivali očuvanje, prezentaciju i rehabilitaciju kulturnih spomenika u starim gradovima i naseljima. Istovremeno, uklonjeni su industrijski kapaciteti (4 fabrike) koji su bili u suprotnosti sa karakterom područja.

Opštinski Zavod za zaštitu spomenika kulture je uspostavljen 1980. godine sa sjedištem u Starom gradu Kotoru sa ciljem upravljanja i očuvanja zaštićenog područja. Zavod je 1992. godine transformisan u Regionalni zavod za cijelo poručje zaliva, uključujući opštine Kotor, Tivat i Herceg Novi.

Od kraja 2011. godine, rad na konzervaciji, terenska ispitivanja i pripremu smjernica za konzervaciju za oštine Kotor, Tivat, Herceg Novi i Budva preuzela je Uprava za zaštitu kulturnih dobara Crne Gore i Centar za konzervaciju i arheologiju Crne Gore, preko svojih lokalnih kancelarija u Kotoru. Rekonstrukcioni radovi nakon zemljotresa do tada su već završeni, a konzervacija i upravljanje spomenicima i istorijskim centrima Kotor i Perast sprovode se sa velikim stepenom profesionalne stručnosti.

Potreba da se spriječi pretjerana i nekontrolisana urbanizacija dovela je do izrade Plana upravljanja zaštićenim područjem, koji je Vlada Crne Gore usvojila 2011. godine.

Istovremeno, donesen je novi zakonski okvir za oblast očuvanja kulturne baštine sa Zakonom o zaštiti kulturnih dobara (2010. godine), koji je propisao integrisanu zaštitu područja i zaštićene okoline područja. Zakon o zaštiti prirodnog i kulturno-istorijskog područja Kotora (2013. godine) donosi odredbe za uspostavljanje Savjeta za upravljanje područjem Kotora, koji ima zadatak da koordinira aktivnosti konzervacije, očuvanja i upravljanja područjem. Osim toga, sa zaštićenom okolinom područja definisanom 2011. godine koja obuhvata čitavo područje Bokokotorskog zaliva, postavljeni su temelji da se ovi kulturni pejzaži tretiraju na integrisan način kroz prostorne i razvojne planove.

Međutim, potrebna je veća svijest o tome da se zaštićeno područje i zaštićena okolina područja posmatraju kao integralni dio jedinstvenog kulturnog pejzaža Bokokotorskog zaliva. Predstoje izazovi za dalje definisanje zajedničkih razvojnih strategija za zaštićeno područje i zaštićenu okolinu, za integrisano planiranje i za uspostavljanje ukupnog sistema upravljanja. Te mjere će biti presudne da se osigura da nekontrolisana i pretjerana urbanizacija, kao i razvoj infrastrukture, budu na odgovarajući način riješeni da se osigura da ne dođe do negativnih uticaja na izuzetnu univerzalnu vrijednost zaštićenog područja. Potrebno je obezbijediti i odgovarajuće i dovoljne resurse za subjekte zadužene za zaštićeno područje kako bi mogli da sprovode očuvanje, zaštitu i unapređenje zaštićenog dobra.

(Retrospektivna izjava o Izuzetnoj univerzalnoj vrijednosti, 2014.)